ռուսերեն
Кто такие Хетты?
Бронзовая модель колесницы, найденная в Угарите. XIV в. до н. э.
Обнаруженные археологами в городах Малой Азии клинописные тексты свидетельствуют, что древнейшее население Анатолии — хатти говорили на языке, отличном от языка народа, создавшего военную Хеттскую державу. Этот народ оставил лишь своё имя стране и завоевателям, которые появились на этих землях в начале II тысячелетия до н. э.
Новые племена принесли с собой многие элементы чуждой, кочевой, культуры, такие, как коневодство и широкое использование конницы в военных действиях, а также новый язык, точнее, несколько языков, которые исследователи относят к семье индоевропейских. Племена, пришедшие в район города Неса (к югу от реки Галиас) и названные неситами, впоследствии завоевали всю Малую Азию. На севере Малой Азии индоевропейцы поселились в районе Пала. Они получили имя палийцы, а на юге и юго-западе расселились лувийцы. В результате смешения индоевропейских неситов с племенами хатти в Анатолии образовался новый народ — хетты. Впоследствии, когда Хеттская царство заняло почти весь полуостров Малая Азия и часть Сирии, неситский язык был вытеснен родственным ему лувийским, который и стал языком хеттской цивилизации.
Сами завоеватели очень быстро переняли все достижения народа хатти — обработку железа и метод земледелия, многие традиции и обычаи. Смешение пришлых племён с местными общинами в XVII в. до н. э. и стало основой для образования Хеттская цивилизация. Его историю условно делят на три периода: древний (1650—1500 гг. до н. э.), средний (1500—1400 гг. до н. э.), новый (1400—1200 гг. до н. э.).
Успешные военные походы в Северную Сирию и Вавилон заложили основы могущественной военной Хеттской державы. Уже в древне-хеттский период был создан Дом печати — царская сокровищница, куда поступали доходы от военных экспедиций, дань от покорённых соседей.
Пока остаётся неясным, как развивалась история хеттов в эпоху среднего периода, но через 100 лет, в новохеттский период, их держава сравнялась могуществом с Египтом, Вавилоном и Ассирией. В XIV в. до н. э. Хеттское царство находилось на вершине своего могущества. Знаменитый царь Суппилулиума I в это время провёл самые удачные военные кампании за всю историю хеттов, влияние которых в районе Восточного Средиземноморья распространилось вплоть до Египта. Суппилулиума I разгромил грозного восточного соседа — державу Митанни, которой были подвластны земли Северной Сирии и Северной Месопотамии. При его преемнике Мурсили II хетты вышли к берегам Эгейского моря.
После укрепления позиций хеттов в Сирии стало неизбежным их столкновение с Египтом. Противостояние двух великих держав завершилось мирным договором, но войны с египтянами всё же подорвали их силы. Войны, столетиями бывшие для них удачным промыслом, привели в XIII в. до н. э. к кризису древней цивилизации Хеттов. Непрерывные военные экспедиции сильно ослабили экономику страны, самые различные отрасли хозяйства. В XII в. до н. э. Хеттское государство погибло в период переселения народов моря — коалиции средиземноморских племён.
Հայորեն
Ովքե՞ր են խեթերը:
Ուգարիտում հայտնաբերված կառքի բրոնզե մոդել։ XIV դ. մ.թ.ա Ն.Ս.
Փոքր Ասիայի քաղաքներում հնագետների կողմից հայտնաբերված սեպագիր տեքստերը վկայում են, որ Անատոլիայի ամենահին բնակչությունը՝ Հաթթին, խոսում էր խեթական ռազմական պետությունը ստեղծած ժողովրդի լեզվից տարբերվող լեզվով։ Այս ժողովուրդը մ.թ.ա II հազարամյակի սկզբին այս հողերի վրա հայտնված երկրին ու նվաճողներին թողեց միայն իր անունը։ Ն.Ս.
Նոր ցեղերն իրենց հետ բերեցին այլմոլորակային, քոչվորական մշակույթի բազմաթիվ տարրեր, ինչպիսիք են ձիաբուծությունը և հեծելազորի համատարած օգտագործումը ռազմական գործողություններում, ինչպես նաև նոր լեզու, ավելի ճիշտ՝ մի քանի լեզուներ, որոնք հետազոտողները վերագրում են հնդեվրոպականին։ ընտանիք. Այն ցեղերը, որոնք եկան Նես քաղաքի տարածք (Գալիաս գետից հարավ) և կոչեցին Նեսիտներ, այնուհետև գրավեցին ամբողջ Փոքր Ասիան: Փոքր Ասիայի հյուսիսում հնդեվրոպացիները բնակություն են հաստատել Պալա շրջանում։ Նրանք ստացան Պալի անունը, իսկ լուվիացիները բնակություն հաստատեցին հարավում և հարավ-արևմուտքում։ Անատոլիայում հնդեվրոպական նեսիտների խառնվելու արդյունքում Հաթի ցեղերի հետ ձևավորվել է նոր ժողովուրդ՝ խեթերը։ Հետագայում, երբ խեթական թագավորությունը գրավեց Փոքր Ասիայի գրեթե ողջ թերակղզին և Սիրիայի մի մասը, նեզիտերենը փոխարինվեց նրա հարակից լուվիերենով, որը դարձավ խեթական քաղաքակրթության լեզուն:
Նվաճողներն իրենք շատ արագ որդեգրեցին Հաթի ժողովրդի բոլոր ձեռքբերումները՝ երկաթի մշակումը և հողագործության մեթոդը, բազմաթիվ ավանդույթներ և սովորույթներ։ Օտար ցեղերի խառնումը տեղական համայնքների հետ 17-րդ դարում. մ.թ.ա Ն.Ս. եւ հիմք հանդիսացավ խեթական քաղաքակրթության ձեւավորման համար։ Նրա պատմությունը պայմանականորեն բաժանվում է երեք ժամանակաշրջանի՝ հին (մ.թ.ա. 1650-1500), միջին (մ.թ.ա. 1500-1400), նոր (մ.թ.ա. 1400-1200 թթ.):
Հաջող ռազմական արշավները Հյուսիսային Սիրիայում և Բաբելոնում դրեցին հզոր ռազմական խեթական պետության հիմքերը: Արդեն հին խեթական ժամանակաշրջանում ստեղծվել է Մամուլի տունը` թագավորական գանձարանը, որը եկամուտ էր ստանում ռազմական արշավանքներից, տուրք նվաճված հարևաններից:
Անհասկանալի է մնում, թե ինչպես է զարգացել խեթերի պատմությունը միջին ժամանակաշրջանում, սակայն 100 տարի անց՝ Նոր խեթական ժամանակաշրջանում, նրանց իշխանությունն իր հզորությամբ հավասար է Եգիպտոսին, Բաբելոնին և Ասորեստանին: XIV դ. մ.թ.ա Ն.Ս. Խեթական թագավորությունը իր հզորության գագաթնակետին էր։ Հայտնի թագավոր Սուպպիլուլիում I-ն այս ժամանակ անցկացրեց խեթերի պատմության մեջ ամենահաջող ռազմական արշավները, որոնց ազդեցությունը Արևելյան Միջերկրական ծովի տարածաշրջանում տարածվեց մինչև Եգիպտոս: Suppilulium I-ը հաղթեց ահեղ արևելյան հարևանին՝ Միտաննի պետությանը, որը ենթարկվում էր Հյուսիսային Սիրիայի և Հյուսիսային Միջագետքի հողերին: Նրա իրավահաջորդ Մուրսիլի II-ի օրոք խեթերը հասան Էգեյան ծովի ափերին։
Սիրիայում խեթերի դիրքերն ամրապնդելուց հետո Եգիպտոսի հետ նրանց բախումն անխուսափելի դարձավ։ Երկու մեծ տերությունների առճակատումն ավարտվեց հաշտության պայմանագրով, սակայն եգիպտացիների հետ պատերազմները, այնուամենայնիվ, խաթարեցին նրանց ուժը։ Պատերազմները, որոնք դարեր շարունակ նրանց համար հաջող առևտուր էին, առաջնորդվեցին XIII դ. մ.թ.ա Ն.Ս. հին խեթական քաղաքակրթության ճգնաժամին։ Շարունակական ռազմական արշավախմբերը մեծապես թուլացրել են երկրի տնտեսությունը և տնտեսության տարբեր ոլորտները։ XII դարում։ մ.թ.ա Ն.Ս. Խեթական պետությունը ոչնչացավ ծովի ժողովուրդների գաղթի ժամանակ՝ միջերկրածովյան ցեղերի կոալիցիա։
Maria qurqchiyan ಠ_ಠ 